ERDAL SAĞLAM
Eylül'den itibaren yıllık enflasyonda düşüş hızlanırken, büyümenin daraldığını, işsizlik oranlarının yükseldiğini göreceğiz. Pazartesi açıklanacak 2. çeyrek büyüme rakamının eksi -0.6 olması beklenirken, salı açıklanacak veriyle de yıllık enflasyon yüzde 52’ye düşecek. Bu hafta sonu açıklanması beklenen yeni OVP de, ileriye dönük ekonomik beklentilerin netleşmesine yardım edecek.
Eylül, tüm dünyada tatilin bitip, ekonomideki canlılığın yeniden başladığı aydır. Bizde ekonomik kararlar yaz tatili yapmadı ama asıl bundan sonra ekonomide işler hızlanacak demek yanlış olmaz. Önümüzdeki hafta başı,2 Eylül Pazartesi günü yılın 2. çeyreğine ilişkin büyüme rakamları açıklanacak. Çeyrek itibarıyla bakıldığında büyüme oranının yüzde 0.6 oranında küçülmesi bekleniyor. Uzun bir aradan sonra çeyrek itibarıyla eksi rakam görmeye başlayacağız. Ardından yılın 3. ve 4. çeyrek rakamlarının da, bir önceki çeyreğe göre eksi gelmesi bekleniyor. Bu nedenle de teknik resesyonun konuşulduğu döneme girmiş sayılacağız.
Buna karşılık Haziran sonu itibarıyla son bir yıllık büyümenin yüzde 3’ün üzerinde çıkacağını söyleyebiliriz. Çünkü geçen yıl yüzde 4.5 büyüdükten sonra bu yılın ilk çeyreğindeki büyüme oranı yüzde 5.7’yi bulmuştu. Bu nedenle üç çeyrek boyunca bir önceki çeyreklere göre eksi rakamlar görülse de 2024 yılının tümündeki büyüme rakamının yüzde 3 civarında çıkması bekleniyor.
Enflasyonda yıllık yüzde 52’lik oran
Büyüme rakamı ardından 3 Eylül Salı günü açıklanacak enflasyon rakamlarında ise baz etkisiyle, yıllık enflasyonda düşüş görmemiz kaçınılmaz. Genel seçim sonrası yapılan yüksek oranlı kamu zamları, vergi artışları ve hızlı kur artışı nedeniyle, 2023 Temmuz ve Ağustos aylarında aylık yüzde 10’larda fiyat artışı yaşanmıştı. Yüzde 75’e çıkan, Temmuz rakamıyla yüzde 62’ye inen yıllık enflasyon rakamı, salı günü açıklanacak Eylül verileriyle birlikte yüzde 52’lere inecek. 3 Ekim’de açıklanacak veriyle de yüzde 48 civarı bir rakama inecek.
Piyasa tahminleri salı günü açıklanacak TÜİK’in Eylül ayı fiyat artışı rakamını yüzde 2.6 olarak gösteriyor. Buna karşılık bazı iktisatçılar, Türk-iş ‘in Ankara için belirlediği gıda enflasyon rakamının çok düşük çıkmasına bakarak, piyasa beklentilerinin altında bir aylık rakamın da çıkabileceğini belirtiyorlar. Yani yıllık enflasyonun yüzde 51’li rakamlara inme ihtimali de bulunuyor.
Önümüzdeki hafta, 10 Eylül günü ise Temmuz ayı işgücü verileri yani işsizlik rakamları açıklanacak. Haziran ayı verisiyle birlikte önemli artış gösteren işsizlik oranlarının yüzde 9.2’ye çıktığını görmüştük. Temmuz ayında da bu oranının artması bekleniyor. Cumhurbaşkanı Yardımcısı Cevdet Yılmaz, yıl sonu işsizlik oranını yüzde 10.3 olarak tahmin ettiklerini belirterek, bu rakama çıkılacağın sanmadığını söylemişti. Ancak ekonomideki daralmanın hız kazandığı gözlenirken, piyasalarda yıl sonu işsizlik oranının yüzde 11’lere yaklaşan bir rakam olabileceği konuşuluyor. Tabii ki bu rakamlar TÜİK’in resmi işsizlik oranları ve böyle dönemlerde, çok daha yüksek olan, geniş tanımlı işsizlik rakamlarına bakmak gerekiyor.
OVP’de hedefler değişecek mi?
Bu arada önümüzdeki üç yılı kapsayacak, yeni ekonomik hedeflerin yer alacağı orta vadeli program (OVP) çalışmalarında da son aşamaya gelindiğini biliyoruz. Gelen duyumlar ya önümüzdeki hafta sonunda 5-6 Eylül’de, ya da ayın 9’unda yeni OVP’nin açıklanacağını gösteriyor. Son taslağın henüz Cumhurbaşkanı Erdoğan’a sunulmadığını biliyoruz. Bu hafta yapılacak sunum ardından onay alınıp açıklanacak ama tarihin Cumhurbaşkanı Yardımcısı Cevdet Yılmaz’ın yurt dışı seyahatine göre kesinleştirileceği belirtiliyor.
Yeni OVP’de geçen yılki OVP’ye kıyasla ne değişiklik olacağı merakla bekleniyor. Özellikle de enflasyon, büyüme, işsizlik gibi ekonomik hedeflerde değişiklik olup olmayacağına bakılacak. Yeni dönem önemli yapısal tedbir ve reformların olup olmadığına bakılırken, yeni veriler piyasalar tarafından programın gerçekçi olup olmadığı açısından da sorgulanacak.
Bazı iktisatçılar enflasyon hedeflerinin değişmesi gerektiğini belirtirken, 2025 yıl sonu enflasyonu için belirlenen yüzde 14’lük nokta hedef ve yüzde 21’lik üst bant oranının değişmesi konusunda farklı tahminler var. Kimisi yüzde 14’ün gerçekçi olmak için değişmesi gerektiğini, kimisi bu oran değişmese bile, üst bant oranının yüzde 18 veya 19’a yani 20’nin altına çekilebileceğini söylüyor. Kimileri ise hem nokta oran hem üst bantın değişmesi gerektiği görüşünde.
Enflasyon rakamı ile birlikte OVP’de baz alınacak büyüme hedefleri de kritik rol oynayacak. Enflasyon oranları aynı veya eskisine çok yakın belirlenirse o zaman 2025 yılı büyüme rakamının yüzde 2’lere kadar düşürülmesi gerekecek. Bunun programın uygulanması konusunda gerçekçi bir tavır olacağı söyleniyor. Bu olmazsa, “Cumhurbaşkanı’nın büyüme oranının küçülmesine izin vermediği, bunun da programı aksatabileceği” endişesi gündeme gelebilir.
Bu değişiklikler, hâlâ yeterli güvene sahip olamayan ekonomik programın kredibilitesi açısından büyük önem taşıyor. Güven verilemezse, özellikle enflasyon beklentilerini yeterince düşürmek mümkün olmayabilir.